06/10/2025
NGUỒN GỐC VÀ SỰ RA ĐỜI
CỦA THƯỚC LỖ BAN
Lỗ Ban là ai?
Lỗ Ban ( 魯班 ), tên thật Công Du Ban (公輸班 ), họ Công Du, tên Ban (班, 盘 hay 般), hiệu Công Du Tử, được xem là ông tổ của nghề mộc và nghề xây dựng.
- Theo tìm hiểu, có vài truyền thuyết về lai lịch của ông. - Trong đó có nơi kể lại rằng, Lỗ Ban là thợ mộc giỏi của nước Lỗ (nay là tỉnh Sơn Đông) thời Xuân Thu (770-476 TCN). Tên ông là Ban, họ là Công Thâu (cũng đọc Công Du, sinh tại nước Lỗ). Lỗ Ban nghĩa là “ông Ban người nước Lỗ”.
- Một thuyết khác cho rằng Lỗ Ban là người Đôn Hoàng, Túc Châu (nay là huyện Đôn Hoàng, tỉnh Cam Túc), thời Chiến Quốc (475-221 TCN). Ông có tài nghệ tinh xảo, chế tạo diều gỗ cho người ngồi trên đó bay đi do thám thành trì nước Tống.
- Một thuyết khác lại cho rằng ông tên là Công Thâu Ban, thường gọi là Công Thâu Tử, vốn là con vua Lỗ Mục Công (có sách chép là Lỗ Chiêu Công). Tương truyền Công Thâu Tử chế tạo nhiều loại máy móc, có thể dùng trong tác chiến như thang mây (vân thê) bắc lên tường thành để công phá thành. Mặc Tử là người có chủ trương phản chiến, từng đánh bại Công Thâu Ban về kỹ thuật công phá thành.-
Sách Mặc Tử, thiên Công Thâu chép: “Công Thâu Ban làm thang mây cho nước Sở xong, sắp đem đi đánh Tống. Mặc Tử nghe tin, bèn đi suốt mười ngày mười đêm từ nước Lỗ đến kinh đô của nước Sở để yết kiến Công Thâu Ban. Mặc Tử cởi đai lưng giả làm thành, lấy thẻ tre giả làm khí giới. Công Thâu Ban chín lần bày cách đánh thành giả ấy, nhưng Mặc Tử chín lần đều hóa giải được(cự lại). Công Thâu Ban đã dùng hết khí giới đánh thành mà Mặc Tử thì vẫn còn cách chống giữ. Công Thâu Ban đành chịu thua”.
Thước lỗ ban ra đời như thế nào?
- Tương truyền, Sau khi Công Thâu Ban chịu thua, Mặc Tử đã thuyết phục ông không nên chế tạo những công cụ phục vụ chiến tranh nữa, mà chuyển sang phát minh ra công cụ lao động và sản xuất như móc khoan, máy xay đá, xẻng, dụng cụ đo góc, thước đo... có ích cho đời. Trong đó, thước Lỗ Ban tương truyền là do Công Thâu sáng chế, ngoài ra nó còn có nhiều tên gọi khác nhau như Môn xích, Bát tự xích và mục đích được dùng để đo kích thước nhà cửa, phòng ốc, đình viện, giường phòng và các loại khí cụ.
- Hiện nay, tuy có 3 loại thước Lỗ Ban khác nhau, nhưng trên tất cả các loại thước thường dùng đều có nguyên lý giống nhau, được phân chia thành các cung lớn (tốt hoặc xấu), trong mỗi cung lớn này lại chia thành các cung nhỏ, thể hiện chi tiết tốt hoặc xấu về việc gì. Màu đỏ trên thước Lỗ Ban biểu thị cho các cung tốt nên dùng, màu đen biểu thị cho các cung xấu nên tránh.
** Chi tiết ở phần comment