22/09/2025
HÀNH TRÌNH CHO BỆNH NHÂN ĐỘT QUỴ VIỆT NAM "STROKE PATHWAY": CHÚNG TA ĐANG Ở ĐÂU ???
Có một câu hỏi được lập đi lập lại rất nhiều lần dành cho chiên gia: “BS ơi, nhà tôi ở (?), vậy nên đưa người nhà đến đâu khi có triệu chứng bị đột quỵ ???”.
Câu hỏi rất đơn giản, nhưng thật sự rất khó trả lời. Hầu hết các chuyên gia đều trả lời một câu rất chung chung “Hãy đưa đến trung tâm đột quỵ gần nhất !!!”.
Đúng ra, câu trả lời phải chỉ đích danh cái tên cơ sở y tế mà BN cần đến, mà điều này, vì nhiều lý do, vẫn chưa có cá nhân nào có thể trả lời được một cách chính xác nhất.
Đơn giản vì lẻ ra, đó là câu hỏi dành cho hệ thống Y tế !!!
Cách nay 2 tháng, một BN trẻ 28 tuổi bị đột quỵ ở một quận hơi xa nội thành. Cô em gái là một sinh viên Y khoa năm thứ 6, đã quyết định đưa anh trai vào một BV quận để cấp cứu. Cho dù cơ sở y tế đã làm khá tốt quy trình điều trị ban đầu, nhưng do không có BS chuyên khoa Đột Quỵ, đã bộc lộ hạn chế trong việc ra quyết định nên làm gì đúng nhất cho chàng trai không may mắn.
Để trả lời câu hỏi này một cách chính xác nhất cho mọi người dân trong cộng đồng, chúng ta cần hiểu về “Stroke Pathway”, tạm dịch “Hành trình cho bệnh nhân đột quỵ”.
Đột quỵ là tình trạng y tế khẩn cấp, đòi hỏi phải hành động nhanh chóng để giảm thiểu tổn thương não, giảm nguy cơ tàn phế và tử vong. Để việc điều trị đạt hiệu quả, hệ thống cần thiết phải tối ưu quỵ trình “Stroke Pathway”.
Hành Trình Đột Quỵ “Stroke Pathway” là một chuỗi những hành động phối hợp, diễn ra khi đối diện với một người bệnh vừa xảy ra đột quỵ.
“Stroke Pathway” nhằm vào 3 mục đích:
- Đưa BN đến “Đúng địa chỉ” CẦN ĐẾN (cụ thể là cácTrung Tâm Đột Quỵ có thể tiến hành giải pháp điều trị tái thông).
- Đưa BN đến trong thời gian SỚM NHẤT.
- Mục đích cuối cùng là BN được điều trị đặc hiệu (tái thông) sớm, và hoàn thành trong thời gian NGẮN NHẤT.
Hành Trình Đột Quỵ “Stroke Pathway” sẽ bao gồm 6 bước thực hiện như sau:
1. Bước 1: Nhận Biết Triệu Chứng Đột Quỵ
• Là bước đầu tiên rất quan trọng. Người bệnh, người thân cần nhận biết các dấu hiệu đột quỵ sớm. Một công cụ phổ biến là nguyên tắc FAST:
• F (Face): Mặt méo, một bên mặt bị xệ hoặc không cử động được khi cười.
• A (Arm): Tay yếu, không thể giơ hoặc giữ một hoặc cả hai tay lên.
• S (Speech): Nói khó, nói ngọng, hoặc không nói được.
• T (Time): Thời gian là yếu tố then chốt – gọi cấp cứu ngay lập tức.
Hành động: Gọi ngay 115 (hoặc số cấp cứu địa phương) tại Việt Nam, cung cấp thông tin rõ ràng về triệu chứng và thời điểm khởi phát.
2. Bước 2: Phản Hồi Từ Dịch Vụ Cấp Cứu
• Tiếp nhận cuộc gọi: Nhân viên tổng đài cấp cứu sẽ đánh giá thông tin qua điện thoại, ưu tiên các trường hợp nghi ngờ đột quỵ.
• Điều động xe cứu thương: Xe cứu thương được trang bị nhân viên y tế được huấn luyện về đột quỵ sẽ được cử đến hiện trường nhanh nhất có thể.
• Hướng dẫn ban đầu: Trong lúc chờ xe cứu thương, tổng đài có thể hướng dẫn người gọi cách xử trí ban đầu (ví dụ: đặt bệnh nhân nằm nghiêng nếu nôn, đảm bảo đường thở thông thoáng).
3. Bước 3: Đánh Giá Tại Chỗ
• Kiểm tra ban đầu: Nhân viên y tế cấp cứu sẽ đánh giá nhanh tình trạng đột quỵ.
• Thu thập thông tin: Các câu hỏi quan trọng bao gồm:
• Thời điểm khởi phát triệu chứng (rất quan trọng để xác định cửa sổ điều trị).
• Tiền sử y tế (bệnh lý nền, thuốc đang dùng, dị ứng).
• Ổn định bệnh nhân: Đảm bảo huyết áp, nhịp thở, và cung cấp oxy nếu cần.
4. Bước 4: Quyết Định Chuyển Viện
• Xác định cơ sở y tế phù hợp:
• Nếu bệnh nhân có triệu chứng đột quỵ trong vòng 4,5 giờ (cửa sổ điều trị bằng thuốc tiêu sợi huyết) hoặc 6-24 giờ (cho can thiệp lấy huyết khối), họ cần được chuyển ngay đến trung tâm đột quỵ có khả năng điều trị tái thông (thrombolysis hoặc thrombectomy).
• Thông báo trước: Đội cấp cứu sẽ liên lạc trước với trung tâm đột quỵ để báo cáo tình trạng bệnh nhân, giúp đội ngũ y tế chuẩn bị sẵn sàng (ví dụ: kích hoạt đội đột quỵ - stroke team).
5. Bước 5: Vận Chuyển Đến Trung Tâm Đột Quỵ
• Tối ưu hóa thời gian: Xe cứu thương sẽ sử dụng còi và đèn ưu tiên để di chuyển nhanh nhất có thể.
• Theo dõi trên đường: Nhân viên y tế tiếp tục theo dõi dấu hiệu sinh tồn (huyết áp, nhịp tim, oxy máu) và sẵn sàng xử trí nếu tình trạng xấu đi.
• Tránh chậm trễ: Không dừng lại ở các cơ sở y tế không đủ khả năng điều trị đột quỵ (trừ trường hợp cần cấp cứu khẩn cấp khác, như ngừng tim).
6. Bước 6: Tiếp Nhận Tại Trung Tâm Đột Quỵ
• Đánh giá nhanh: Tại trung tâm đột quỵ, bệnh nhân được đưa ngay đến khoa cấp cứu hoặc phòng chẩn đoán hình ảnh để chụp CT não hoặc MRI nhằm xác định loại đột quỵ (thiếu máu cục bộ hay xuất huyết).
• Quyết định điều trị:
• Nếu đột quỵ thiếu máu cục bộ trong vòng 4,5 giờ: Có thể dùng thuốc tiêu sợi huyết (như alteplase).
• Nếu có huyết khối lớn trong vòng 6-24 giờ: Có thể thực hiện can thiệp cơ học (lấy huyết khối).
• Nếu đột quỵ xuất huyết: Cần kiểm soát huyết áp sớm và can thiệp phẫu thuật thần kinh khi có chỉ định.
Như vậy, để có được “Stroke pathway” hoàn chỉnh, chúng ta cần phải tốt cả 6 bước trên.
Tại Hoa Kỳ, Singapore, thậm chí tại Thái Lan, bệnh nhân hoặc thân nhân chỉ lần làm tốt bước 1 (nhận biết dấu hiệu đột quỵ và gọi tổng đài), tất cả các bước còn lại sẽ do nhân viên Paramedic và cơ sở y tế đảm trách.
Hiện tại, VN đã làm được gì ???
Rất tiếc, chúng ta chỉ có thể làm được bước 1 và 6, khi ngày càng nhiều người dân đã biết được các triệu chứng của đột quỵ (bước 1), và đã có hơn 130 cơ sở y tế trong cả nước có thể thực hiện các kỹ thuật điều trị đột quỵ cấp, trong số đó, với sự hổ trợ của tổ chức Angels, nhiều trung tâm đã đạt chuẩn điều trị của hội Đột Quỵ Thế Giới WSO (bước 6) nhằm đảm bảo việc điều trị ở trong khoảng thời gian sớm nhất.
Vấn đề là, hiện nay chúng ta không có tổng đài để tiếp nhận các cuộc gọi cấp cứu đặc thù cho đột quỵ, nên không thể tư vấn cho BN và người nhà những câu hỏi rất cần thiết: nên làm gì? Nên đưa BN đến đâu ???. Do vậy, nhiều chuyện dở khóc dở cười thường xuyên xảy ra, khi người nhà làm đủ mọi cách phản khoa học trên mạng xã hội, như cắt các đầu ngón tay, vắt chanh vào miệng, hoặc uống các loại thuốc không rõ nguồn gốc... thay vì đưa bệnh nhân đến cơ sở y tế.
Điều này cũng lý giải một tỷ lệ rất lớn các bệnh nhân nhập viện trễ vì do không chọn đúng nơi cần đến, và người bệnh phải chuyển viện lòng vòng từ nơi nhập viện đầu tiên đến cơ sở y tế cuối cùng. Ngược lại, việc tìm đến cơ sở y tế cuối cùng ngay từ đầu cho tất cả các trường hợp đột quỵ, sẽ dẫn đến tình trạng quá tải và nhiều trường hợp không cần thiết vì có thể làm tốt ở cơ sở y tế ban đầu gần nhà.
Chúng ta cũng không có đủ hệ thống Paramedic để thực hiện các bước 3, 4 và 5.
Nếu có đủ hệ thống Paramedic, chúng ta sẽ có thể làm tốt các bước 3,4 và 5. Tuy nhiên, Paramedic ở VN khá nghèo nàn về cơ sở vật chất và con người, do vậy, thường chỉ có ở những thành phố lớn, và cũng không đủ cho nhu cầu của cộng đồng. Theo thống kê, chỉ có khoảng 10% BN đột quỵ được đưa đến BV bằng hệ thống Paramedic, còn lại đa số BN lựa chọn xe công cộng Grab, Taxi hay xe nhà !!!
Kết nối giữa Paramedic và các bệnh viện VN cũng không thật hoàn hảo. Tại Bangkok, sau khi hệ thống Paramedic đến đón BV, hệ thống Telemedicine kết nối với chuyên gia có thể giúp chẩn đoán sớm tình trạng bệnh lý, xử lý nhanh và đặc biệt hệ thống Telemedicine sẽ cho biết thông tin cụ thể tình hình hiện tại của các trung tâm Đột Quỵ gần đó (có đủ bs trực để điều trị can thiệp hay không? Phòng can thiệp đang sẵn sàng hay có quá nhiều BN? …).
Những thông tin này sẽ giúp nhân viên Paramedic ra quyết định sẽ nên chuyển BN đến trung tâm nào phù hợp nhất (gần nhất, có khả năng điều trị ngay, và BS đã sẵn sàng).
Vậy nên làm gì khi chúng ta chưa thể có được hệ thống Paramedic hoàn hảo ???
Cần nghĩ đến việc thành lập một tổng đài điều phối việc chuyển viện phù hợp. Khi không thể đưa BN đến các cơ sở y tế bằng hệ thống y tế chuyên nghiệp, ít ra cần hướng dẫn họ một cách cụ thể “Nên đến đâu là tốt nhất trong khả năng ???” khi người thân có triệu chứng đột quỵ. Tư vấn ban đầu phải dựa trên những con số thống kê cụ thể về cơ sở vật chất, chi phí điều trị và nguồn nhân lực trong hệ thống y tế. Điều này sẽ giúp ích cho bệnh nhân và người nhà có được lựa chọn phù hợp trong điều kiện tại chỗ.
Chắc chắn điều này sẽ tốt hơn rất nhiều, so với việc họ tự tìm hiểu những thông tin không chọn lọc trên các mạng xã hội hiện nay.
Thay vì than phiền những việc làm không đúng của người thân bệnh nhân do thiếu hiểu biết trong tình huống đột quỵ, hãy tổ chức hệ thống y tế chuyên nghiệp, có thể thay thế họ để đưa ra những quyết định chính xác hơn.
Ở VN, chúng ta thường tự hài lòng bằng những trường hợp điều trị thành công riêng lẻ, và “khái quát” hóa điều đó như một thành tựu, là những khái niệm rất “dao to, búa lớn”.
Nói đến thành tựu, hay sự phát triển của nền y tế, cần nên được nhìn từ lăng kính rộng hơn, với góc nhìn của cả một hệ thống, mà thường nỗ lực của một hay nhiều cá nhân không thể làm được.
Phải thấy được điều đó, mới nhận ra được chính xác “Where we are Now ???” trong bản đồ Y học thế giới./.
ST