21/09/2021
Oxi cho cuộc sống.
1. Oxi lấy từ đâu
Oxi là nguyên tố phổ biến nhất trên quả đất, tồn tại dưới dạng các oxit. Oxi dạng tự do cũng rất nhiều, chiếm 21% thành phần không khí. Như vậy oxi có rất nhiều và rất dễ kiếm. Để tách lấy oxi nguyên chất, người ta dùng cách hóa lỏng không khí. Hai thành phần chính của không khí là oxi và ni tơ có nhiệt độ hóa lỏng khác nhau, oxi hóa lỏng ở -183 độ C, còn ni tơ ở - 196 độ C, vì thế nên khi hóa lỏng không khí người ta dễ dàng thu nhận hai chất này riêng biệt với quy mô công nghiệp. Ngành công nghiệp luyện kim là những khách hàng chính của nhà máy sản xuất oxi. Người ta thổi oxi nguyên chất vào gang đang nóng chảy để đốt cháy các bon nhằm sản xuất ra thép. Vì thế trong các nhà máy sản xuất thép bao giờ cũng có phân xưởng sản xuất oxi. Ở Bình Dương cũng có nhiều nhà máy sản xuất oxi. Trước nay chưa bao giờ người ta nghĩ sẽ có lúc ngành y lại trở thành khách hàng chính tiêu thụ oxi, thế mà đại dịch Covid đã làm điều đó thành sự thật. Và thật may khi đại dịch xảy ra, chúng ta không bị rơi vào thảm cảnh người bệnh không có oxi để thở như Ấn Độ. Tuy nhiên chỗ này chỗ khác vẫn có những câu chuyện đau lòng người bệnh không đến kịp bệnh viện để thở oxi. Tại nhà thì ngoài các bình oxi lưu động ra, chúng ta còn có các máy tạo oxi. Các máy này áp dụng nguyên lý bơm không khí qua cột lọc zeolite, các hạt zeolite sẽ giữ ni tơ lại và cho oxi đi qua, làm giàu nồng độ oxi qua máy lên tới 95%. Các máy tạo oxi kiểu này chỉ dùng trong gia đình, thích hợp thở oxi qua dây mũi tối đa 5 lit/phút, không dùng để chạy các máy thở chuyên nghiệp được.
2. Các cách hỗ trợ oxi cho người bệnh
Phổi bệnh nhân Covid bị tổn thương nặng nề, đông đặc từng đám, không hấp thu oxi được, người bệnh thiếu oxi dữ dội, từ thở nhanh dần, rồi thở gấp, thở hổn hển, co kéo cơ hô hấp , kích động, hốt hoảng rồi từ từ hôn mê ngừng tim và chết. Đấy là con đường tử vong chung mà bệnh nhân Covid trải qua. Để cứu bệnh nhân, đã có nhiều bài nói về thuốc diệt virus giai đoạn sớm và thuốc chống cơn bão cytokin giai đoạn sau rồi, giờ tôi chỉ nói về các cách hỗ trợ oxi cho người Covid.
- Thở oxi qua dây canula, còn gọi là thở oxi gọng kính do cái dây oxi vắt qua hai bên tai giống như đeo kính. Cách thở này cung cấp tối đa 7 lít oxi trong 1 phút, thích hợp thở hỗ trợ tại nhà.
- Thở oxi qua mask có bóng dự trữ, dùng trong bệnh viện, cung cấp dòng oxi lên tới 15 lít/phút. Nhiều bệnh nhân thở bằng mask và qua được lúc khó khăn nhất của bệnh và hồi phục. Trong đợt dịch nhiều bệnh viện có sáng kiến cho bệnh nhân thở combo: vừa đeo canula mũi, vừa úp ngoài mask túi, bệnh nhân dễ chịu hơn hẳn. Tại sao lại có kiểu cho thở không giống ai vậy? Vì bệnh nhân có lúc thở bằng mũi, có lúc thở miệng, nên bác sĩ bằng mọi cách cung cấp oxi cho bệnh nhân, vậy thôi, đừng có máy móc thắc sao lại làm thế này, sao lại làm thế kia!
- Thở oxi dòng cao HFNC: cung cấp dòng oxi như thác lũ tới 60 lít/phút. Dòng oxi cung cấp tương đối nhẹ nhàng, ít làm tổn thương phổi so với thở máy, và nhiều người đã được cứu sống nhờ máy HFNC. Và cũng tương tự, nhiều khi chúng tôi dùng cách thở hỗn hợp, bên trong là vòi oxi HFNC, bên ngoài úp thêm mask oxi nữa, giúp tăng thêm nồng độ oxi máu. Lý do thì trên đã giải thích. Nhiều người đã được cứu sống nhờ cách này.
- Thở máy không xâm nhập: đến đây thì câu chuyện đã buồn rồi. Thở oxi cho dù là dòng cao đi nữa, thì vẫn là bệnh nhân tự thở, bác sĩ chỉ giúp đưa dòng khí giầu oxi vào thôi. Còn đã phải dùng đến máy thở, thì tức là khả năng tự hô hấp của bệnh nhân đã kém đi nhiều. Thở máy không xâm nhập là úp một mặt nạ vừa khít lên mũi và miệng bệnh nhân, máy thở sẽ ép không khí vào phổi qua mặt nạ này. Áp lực này ít nhiều làm tăng thêm tổn thương cho phổi bệnh nhân. Đó là sự đánh đổi, bác sĩ cũng không thể làm gì hơn
- Thở máy xâm nhập: đến đây thì câu chuyện rất buồn rồi. Bệnh nhân thở máy không xâm nhập mà oxi máu vẫn không lên thì đành phải gây mê, đặt ống nội khí quản để thở theo máy hoàn toàn. Lúc này phổi bệnh nhân đã tổn thương nhiều, đông đặc lại, cần một áp lực khí tương đối cao để mở các phế nang ra. Nhưng áp lực dòng khí cao lại làm tăng tổn thương phổi. Cái vòng luẩn quẩn này sẽ đẩy tình trạng bệnh nhân ngày càng xấu đi, và các bác sĩ luôn phải căng thẳng điều chỉnh máy thở làm sao ít tổn hại tới phổi bệnh nhân nhất, nhưng không phải lúc nào cũng thành công
- ECMO:…
3. Thôi đừng chém gió nữa
Từ “chém gió”mới được thêm vào kho tàng ngôn ngữ Việt gần đây. Trước kia người ta dùng những từ nặng nề hơn, như: nói phét, bốc phét, nói khoác… Theo tôi hiểu, “chém gió” là từ dùng để chỉ những sự vật có thể đúng, nhưng không thực tế, chỉ có trên lý thuyết, người nói cốt để khoe mẽ, chẳng có ích gì cho đời. Ông tổ của các thánh chém gió hình như sống bên trời Tây, có một câu chém để đời: “Hãy cho tôi một điểm tựa, tôi sẽ bẩy cả trái đất lên!”
Về nguyên lý, khi phổi Covid bị tổn thương do bão cytokine nặng nề, ta càng cho thở máy, phổi càng bị áp lực, thì càng tổn thương nặng nề hơn, và ít người qua được. Tốt nhất lúc này là dùng máy tim phổi nhân tạo ECMO, cung cấp dòng máu giàu oxi cho cơ thể, để phổi được nghỉ ngơi, chờ cơn bão cytokin qua đi và hồi phục. Đấy lý thuyết là như thế. Và trên truyền thông xuất hiện nhiều bài ca ngợi kỳ tích chỗ này chỗ kia dùng máy ECMO đã cứu sống được bệnh nhân.
Tôi gọi đó là chém gió. Tôi cho đó là bất nhẫn.
Vì cả nước chỉ có hơn hai chục cái máy ECMO, vậy thì ai chạy ai đừng? Khi hàng nghìn, hàng chục nghìn người cùng cần đến nó. Vậy tốt nhất nên quên nó đi như chưa hề có. No ECMO, các bác sĩ đã bảo nhau như vậy, cho khỏi tủi vong linh những người đã mất vì Covid.
Cùng với ECMO, xin cũng đừng nhắc tới các loại thuốc quí hiếm khác mà giá chợ đen nghe đâu lên tới hàng mấy chục triệu một lọ. Mà hãy cung cấp cho chúng tôi các loại thuốc thông thường cho đủ đi đã, thuốc chống đông, kháng viêm, an thần…
Và một kho thuốc vô cùng quý giá chưa thấy được sử dụng, đó là huyết thanh của những người đã khỏi bệnh, trong đó chứa kháng thể trung hòa virus. Sao chưa thấy sử dụng nhỉ.
Ảnh: Xe bồn đang nạp oxi lỏng cho hệ thống oxi trung tâm.
