27/11/2025
TỲ VỊ - CHIẾC BỂ TẠO RA KHÍ HUYẾT CỦA CƠ THỂ
Đồ ăn thuốc uống qua miệng đi vào Vị (dạ dày), được Vị thu nhận, co bóp, nghiền nhỏ, làm chín nhừ thức ăn, khí huyết nuôi cơ thể đều từ đây mà ra, vậy nên Vị còn được gọi là “cốc hải”, là biển chứa đồ ăn.
Tỳ Vị là 1 cặp biểu lý, khi Vị chủ tiếp nhận và tiêu hóa đồ ăn, thì thì Tỳ chủ vận hóa, hấp thu và vận chuyển chất dinh dưỡng, là cái gốc của cơ thể khi ra khỏi lòng mẹ. Tỳ ưa thấp (ẩm ướt), chủ thăng thanh (đưa chất dinh dưỡng đi lên trên), Vị ưa táo (khô ráo), chủ việc giáng trọc (đưa chất cặn bã đi xuống đường ruột). Thấp với táo, thăng với giáng cùng kết hợp nhuần nhuyễn, làm cho thức ăn được tiêu hóa.
Nếu Vị không giáng thì bụng chướng đầy, tiêu hóa không tốt, đói không muốn ăn, nôn mửa; Vị hỏa vượng, quá khô ráo thì nhanh tiêu cơm, chóng đói.
Nếu Tỳ không thăng được thì gây trì trệ, thủy thấp không chuyển hóa hết sẽ ứ thừa, ngưng đọng mà sinh ra đàm ẩm, phù thũng, dồn xuống đại trường (ruột già) gây ỉa chảy, ứ ở khoang bụng gây cổ trướng,…Ngoài ra Tỳ khí kém thì nhạt miệng, chán ăn, chân tay mỏi, teo cơ, môi khô nhợt nhạt,….
Tỳ thổ sinh Phế kim, chính vì vậy cốc khí (các chất tinh vi từ đồ ăn), thủy khí (tinh khí của nước), tân dịch sẽ được Tỳ thăng lên gửi cho Phế. Phế khí túc giáng thì thủy dịch theo đường thủy đạo của Tam tiêu (hệ thống kênh rạch trong cơ thể) mà xuống Bàng quang tạo thành nước tiểu.
Khí của thủy cốc đồ ăn khi lên Phế, được kết hợp với khí trời từ mũi hít vào, tạo thành Tông khí. Tông khí theo đường hô hấp, thấm vào Tâm mạch, cùng với huyết vận hành toàn thân. Tông khí quản lý hô hấp, thanh âm, ngôn ngữ, cùng huyết nuôi dưỡng và thúc đẩy các hoạt động của cơ thể.
Khí này khi ở trong mạch thì là Dinh khí nuôi dưỡng cho ngũ tạng lục phủ, khi tản ra ngoài mạch thì thành Vệ khí, bảo vệ cơ thể, ôn dưỡng cho cơ nhục da dẻ, điều tiết sự đóng mở lỗ chân lông, chống lại ngoại tà xâm nhập.
Các loại dịch trong cơ thể cũng có nguồn gốc từ đồ ăn thức uống hóa sinh ra, từ Tỳ đẩy lên Phế, Phế tuyên phát ra toàn bộ cơ thể. Phần “tân” trong và lỏng nên theo khí Tam tiêu đi ra ngoài ôn dưỡng cho cơ nhục, tưới tắm cho da lông, tạo thành mồ hôi. Phần “dịch” đặc và đục nên đi lưu hành trong xương sống, hộp sọ, bôi trơn các khớp, các màng, làm dịch mắt, dịch mũi, tai, gân, xương,…
Vậy huyết hình thành thế nào? Huyết cũng có nguồn gốc từ tinh hoa của đồ ăn thức uống, thứ tinh vi này nhờ sự vận hóa của Tỳ mà lên Phế, qua Tâm hóa đỏ mà thành huyết. Ngoài ra 1 nguồn sinh huyết nữa là từ Thận tàng tinh, tinh sinh tủy, tủy sinh huyết. Nếu tuần hoàn của huyết dịch bị trở ngại thì chân tay tê bì, kém được huyết nuôi dưỡng thì hay lạnh, nặng thì gây liệt, vận động kém, da dẻ kém sắc, lão hóa sớm.
Vì vậy mới thấy vai trò của Tỳ vị rất quan trọng, là bể sinh hóa khí huyết cho cơ thể, là quan trọng nhất khi đứa trẻ ra khỏi lòng mẹ, nên người xưa mới có câu: “còn Vị khí thì còn sống, mất Vị khí thì chết”.