26/11/2025
Tiêu chảy mạn, ăn gì cũng “chạy” – coi chừng tỳ khí hư, thấp trệ đường ruột
⸻
1. Câu chuyện quen thuộc tại phòng khám
Mỗi tuần, Phòng khám Đông y Bảo Đại Đường tiếp nhận không ít bệnh nhân than phiền:
“Bác sĩ ơi, em đi ngoài phân nát mấy tháng nay rồi, cứ ăn xong là đau bụng phải chạy vào nhà vệ sinh. Uống men tiêu hóa, thuốc Tây hoài mà chỉ đỡ chút rồi lại tái…”
Trong góc nhìn Đông y, rất nhiều trường hợp như vậy rơi vào chứng Tỳ khí hư kiêm thấp, và một trong những bài phương kinh điển thường được vận dụng theo biện chứng là Sâm linh bạch truật tán.
❗️Lưu ý: Đây là tên một bài phương cổ, không phải đơn thuốc cố định dùng chung cho tất cả mọi người. Tại Bảo Đại Đường, thầy thuốc luôn gia giảm theo từng người bệnh sau khi khám mạch – xem lưỡi – hỏi bệnh kỹ càng.
⸻
2. Bài thuốc “Sâm linh bạch truật tán” trong góc nhìn Bảo Đại Đường
Trong Đông y, Sâm linh bạch truật tán thuộc nhóm:
👉 Kiện tỳ – ích khí – thấm thấp – chỉ tả
Thường dùng khi người bệnh có:
• Gốc bệnh: Tỳ khí hư – tỳ yếu, tiêu hóa kém.
• Ngọn bệnh: Thấp tụ tại trung tiêu (đường ruột, dạ dày), lan ra tứ chi → người nặng nề, dễ phù, mệt mỏi.
Có thể hiểu đơn giản:
“Tỳ yếu → ăn không tiêu → sinh thấp → thấp lại làm tỳ càng yếu hơn”
Tạo thành vòng lặp bệnh lý kéo dài, dẫn đến tiêu chảy mạn, rối loạn tiêu hóa lâu ngày.
⸻
3. Khi nào nghi ngờ Tỳ khí hư – thấp thịnh?
(Đây là nhóm bệnh nhân mà tại Bảo Đại Đường hay phải xử lý)
3.1. Tiêu chảy mạn, phân nát, ăn vào dễ phải đi ngoài
• Đi ngoài nhiều ngày, kéo dài hàng tuần, hàng tháng.
• Phân nát, sền sệt, loãng, khó thành khuôn.
• Rất hay gặp kiểu: “ăn xong một lúc là phải đi ngoài ngay”.
• Phân không quá hôi, không mót rặn liên tục, ít đau quặn dữ như lỵ.
👉 Tỳ khí hư, vận hóa kém, không phân được thanh – trọc, trọc không kết khuôn → tả hạ trường kỳ.
⸻
3.2. Ăn uống kém, dễ đầy bụng, chậm tiêu
• Ăn ít đã thấy đầy, nặng bụng sau ăn.
• Hay ợ hơi, ậm ạch vùng thượng vị, nhưng bụng mềm, ấn không quá đau.
• Nhìn món ăn không cảm giác ngon miệng.
👉 Tỳ vị khí hư, thu nạp và tiêu hóa thức ăn kém, dễ sinh đầy trướng.
⸻
3.3. Mệt mỏi dai dẳng, chân tay rã rời
• Cảm giác thiếu sức, làm việc nhẹ cũng mệt, thích nằm, lười vận động.
• Nói nhỏ, ít nói, dễ hụt hơi.
👉 Tỳ là “hậu thiên chi bản”, chủ sinh hóa khí huyết. Tỳ khí hư thì khí huyết sinh không đủ, toàn thân thiếu lực.
⸻
3.4. Người nặng nề, phù nhẹ, chân tay như mang chì
• Thân thể nặng, đi lại nặng nề, khó chịu.
• Có thể có phù nhẹ: mặt, mí mắt, bàn tay, bàn chân hơi sưng, ấn lõm nhẹ hoặc không rõ.
👉 Tỳ hư không vận thủy thấp, thấp đọng ở cơ nhục, tứ chi → nặng nề, phù nhẹ.
⸻
3.5. Nước tiểu ít, có thể vàng sẫm hoặc hơi đục
• Tiểu lượng ít hơn bình thường.
• Màu tiểu vàng sẫm hoặc hơi đục.
👉 Thấp trọc ứ tại trung tiêu, khí hóa bàng quang bất lợi → bài tiết nước tiểu rối loạn.
⸻
3.6. Sắc mặt vàng nhạt, người gầy, da thịt nhão
• Sắc mặt vàng mà nhạt, không tươi.
• Người gầy, cơ nhục mềm nhũn, thiếu săn chắc.
👉 Tỳ chủ cơ nhục, chủ sắc vàng – tỳ khí suy lâu ngày → khí huyết bất túc, ảnh hưởng thể trạng chung.
⸻
3.7. Lưỡi và mạch – dấu hiệu quan trọng tại phòng khám
Khi khám tại Bảo Đại Đường, thầy thuốc thường thấy:
• Lưỡi nhạt, hơi bệu, có thể in dấu răng ở hai bên.
• Rêu lưỡi trắng trơn, có độ nhớt → thấp còn tồn lại bên trong.
• Mạch nhu nhược → nhu (có thấp), nhược (khí hư).
👉 Kết luận biện chứng hay gặp:
Tỳ khí hư kiêm thấp thịnh, khí huyết bất túc, thấp trọc nội đình.
⸻
4. Quy trình tiếp nhận & điều trị tại Đông y Bảo Đại Đường
Khi bệnh nhân đến phòng khám với triệu chứng tiêu chảy mạn, rối loạn tiêu hóa, chúng tôi thường:
1. Khai thác bệnh sử chi tiết
• Thời gian bị tiêu chảy, tính chất phân, số lần đi ngoài/ngày.
• Chế độ ăn uống, nghề nghiệp, mức độ căng thẳng, các bệnh lý kèm theo.
2. Bắt mạch – xem lưỡi – khám toàn thân
Để xác định: Tỳ khí hư? Tỳ dương hư? Tỳ thận dương hư? Có thấp nhiệt, huyết ứ kèm theo không?
3. Biện chứng luận trị
• Với trường hợp tỳ khí hư kiêm thấp thịnh → lấy kiện tỳ – ích khí – thấm thấp – chỉ tả làm nguyên tắc.
• Vận dụng tư tưởng bài Sâm linh bạch truật tán, nhưng luôn gia giảm linh hoạt theo từng bệnh nhân (trẻ em, người cao tuổi, phụ nữ sau sinh, bệnh lâu ngày…).
4. Kết hợp điều chỉnh ăn uống – sinh hoạt
• Hạn chế đồ sống lạnh, nước đá, thực phẩm nhiều dầu mỡ, khó tiêu.
• Chia nhỏ bữa ăn, tránh ăn quá no.
• Giảm lo nghĩ, thức khuya – vì “tư lự thương tỳ”.
Link đặt trực tuyến: https://baodaiduong.vn/products/sam-linh-bach-truat-tan
🚩PHÒNG KHÁM CHUYÊN KHOA YHCT BẢO ĐẠI ĐƯỜNG
• Địa chỉ: Số 148 Ngõ 91 Trần Quang Diệu, Đống Đa, Hà Nội
📍 Đặt lịch khám qua www.datlich.baodaiduong.vn
🌎 Website đặt hàng trực tuyến: baodaiduong.vn
📘 Facebook: Đông Y Bảo Đại Đường
☎ Hotline: 084.22.11.348 - 084.23.11.348