04/09/2025
| Chia sẻ từ bác sĩ |
LÀM GÌ KHI TẦM SOÁT UNG THƯ TIỀN LIỆT TUYẾN (TLT) NẾU GIÁ TRỊ PSA TĂNG?
🔹 Ung thư TLT là một trong các bệnh ung thư phổ biến ở nam giới trên thế giới, tuy nhiên tại Việt Nam ung thư TLT là bệnh đứng thứ 5 sau ung thư gan, ung thư phổi, ung thư dạ dày và đại trực tràng.
Chủ yếu ung thư TLT được chẩn đoán khi ngoài 60 tuổi. Thật vậy, theo thống kê tại Hoa Kỳ, có đến 65% bệnh nhân ung thư TLT khi ngoài 60.
Các xét nghiệm máu được quảng cáo trên nhiều phương tiện về việc giúp tầm soát ung thư tiền liệt tuyến liệu có thực sự hiệu quả như tin đồn? Và đây là câu trả lời.
Thông thường việc chẩn đoán ung thư TLT cần kết hợp đan xen giữa khám lâm sàng, xét nghiệm máu, và các công cụ chẩn đoán hình ảnh, cuối cùng là sinh thiết TLT.
Các biểu hiện lâm sàng của ung thư TLT có thể chẳng có gì khi giai đoạn mới, tuy nhiên một số bệnh nhân có thể có các triệu chứng khi khối u chèn ép hoặc di căn.
Biểu hiện hay gặp nhất ở các bệnh nhân mắc bệnh lý tiền liệt tuyến nói chung và ung thư TLT nói riêng là các rối loạn đi như tiểu tiểu nhiều lần, tiểu gấp, tiểu ngắt quãng, tia nước tiểu yếu, cảm giác tiểu không hết, hoặc tiểu nhỏ giọt.
Một số trường hợp, có thể tiểu máu hoặc suy thận do ung thư xâm lấn, chèn ép đường bài xuất nước tiểu. Khi bệnh ung thư di căn các hạch vùng chậu và xương, người bệnh đau nhức xương, dễ bị gãy xương, đặc biệt ở xương chậu và cột sống thắt lưng, xương sườn.
🔹 Xét nghiệm PSA có ý nghĩa gì?
PSA hay được sử dụng để tầm soát ung thư TLT tuy nhiên thực tế như thế là chưa đủ: Một lượng không nhỏ bệnh nhân mắc ung thư TLT mặc dù PSA không tăng cao (65-75%) và ngược lại, PSA có thể tăng cao nhưng không hẳn do ung thư TLT, các nguyên nhân có thể gây tăng nồng độ PSA trong máu đã được đề cập đến như:
- Tuổi: Tuổi và nồng độ PSA tỷ lệ thuận với nhau
- Viêm TLT: Nó gây tăng nồng độ PSA trong máu tuy nhiên sẽ giảm khi tình trạng bệnh lý TLT ổn định, đây là nguyên nhân hay gặp nhất gây tăng PSA ngoài ung thư TLT
- Trọng lượng TLT: Trọng lượng TLT cũng như tuổi tỷ lệ thuận với nồng độ PSA
- Các can thiệp liên quan đến hậu môn trực tràng: Như nội soi bàng quang, sinh thiết TLT, việc thăm khám trực tràng có thể không làm tăng nồng độ PSA tuy nhiên các chuyên gia khuyến cáo không nên thăm khám trực tràng trước khi xét nghiệm PSA vài ngày
- Một số bệnh ung thư khác: Đặc biệt ung thư bàng quang xâm lấn TLT
🔹 Một số lưu ý khi đọc kết quả PSA
- Giá trị của PSA đối với chẩn đoán ung thư TLT
+ PSA từ 0 – 2.4 ng/ml không chắc chắn ung thư (Nên lưu ý là không chắc chứ không phải không mắc)
+ PSA từ 2 ng/ml - 4 ng/ml tỷ lệ ung thư khoảng 12-23%
+ PSA 4.1- 10 ng/ml tỷ lệ ung thư khoảng 25%
+ PSA >10 ng/ml tỷ lệ ung thư > 50% (chứ không đồng nghĩa với chẩn đoán ung thư TLT)
- Sử dụng giá trị PSA tự do/ PSA toàn phần
Với các bệnh nhân ung thư TLT tỷ lệ PSA tự do thường khá thấp, chỉ số này có ý nghĩa khi nồng độ PSA < 10ng/ml
Với các bệnh nhân có PSA < 10ng/ml thì xem xét tỷ lệ fPSA/tPSA (PSA tự do/ PSA toàn phần): >0,25 không sinh thiết, từ 0,1-0,25 cân nhắc chỉ định sinh thiết, < 0,1 có chỉ định sinh thiết
- Tốc độ tăng PSA: là sự thay đổi nồng độ PSA trong máu theo thời gian, khái niệm này được Carter và cộng sự nêu ra vào năm 1992, theo Carter nếu PSA vận tốc tăng 0.75 ng/ml/năm hoặc lớn hơn thì có đến 72% bệnh nhân có ung thư
- Một số xét nghiệm thăm dò mới như: PCA3, 4Kscore và/hoặc chụp cộng hưởng từ tiền liệt tuyến giúp tăng khả năng chẩn đoán
Nếu ai quan tâm đến ung thư gan nguyên phát thì đều biết đến bộ ba AFP, AFP L3 và PIVKA II, nó đã dần thay thế AFP để trở thành xét nghiệm được sử dụng thường xuyên hơn trong tầm soát, theo dõi bệnh nhân ung thư gan nguyên phát. Với ung thư TLT thì PCA3 cũng có ý nghĩa tương tự như xét nghiệm bộ 3 trong ung thư gan nguyên phát
Chỉ số PCA3 ít bị ảnh hưởng bởi kích thước TLT, yếu tố bên ngoài và có giá trị cao hơn trong tầm soát ung thư TLT, tuy nhiên xét nghiệm này chưa thực sự phổ biến tại Việt Nam
Chỉ định xét nghiệm PCA3 đặc biệt có ý nghĩa khi BN có tăng PSA tuy nhiên sinh thiết âm tính, Hình ảnh nghi ngờ tuy nhiên PSA thấp hoặc sinh thiết âm tính…
🔸 Lời kết
Ung thư TLT là một trong các bệnh ung thư phổ biến ở nam giới, việc tầm soát ung thư TLT bằng việc sử dụng chỉ số PSA đôi khi gây ra những lo ngại quá mức, nhận định kết quả xét nghiệm PSA căn cứ vào lâm sàng, các yếu tố gây nhiễu và nên kết hợp thêm các thăm dò khác để tránh gặp một chỉ định sinh thiết quá mức.
|Bài viết từ BSNT. Nguyễn Tiến Đồng - Bác sĩ Trung tâm Ung bướu PhenikaaMec
====
🏥TRUNG TÂM UNG BƯỚU PHENIKAAMEC
📍Địa chỉ: Tòa C - Bệnh viện Đại Học Phenikaa, Phố Kiều Mai, Phường Xuân Phương, Hà Nội
☎ Hotline: 1900 88 66 48
🌐 Website: Phenikaamec.com
