22/08/2018
MỘT VÀI ĐIỀU NÊN BIẾT VỀ VIỆC XÉT NGHIỆM MÁU
Bài viết của BS Trần Như Luận, chuyên khoa Nội - Nhi
Mới đây, có hai bạn ở Tòa soạn Báo Bình Định nêu 3 câu hỏi phỏng vấn tôi về vấn đề xét nghiệm máu. Nhân đây, tôi xin nêu ra mấy quan điểm của mình về vấn đề này như sau:
1. Việc xét nghiệm máu có tầm quan trọng như thế nào? Xét nghiệm máu là một khâu hết sức căn bản và quan trọng trong quá trình định bệnh và theo dõi kết quả điều trị (ví dụ 1: định bệnh đái tháo đường, theo dõi hiệu quả của chế độ ăn và hiệu quả của thuốc điều trị đái tháo đường; ví dụ 2: định bệnh đối với bệnh giảm tiểu cầu, theo dõi kết quả điều trị của thuốc corticoid điều trị bệnh giảm tiểu cầu). Nó cũng là thành phần không thể thiếu trong tổng thể các biện pháp nhằm theo dõi định kỳ chức năng của một số cơ quan, bộ phận hết sức quan trọng trong cơ thể như: gan, thận và cơ quan tạo máu. Đó cũng là khâu quan trọng nhằm đánh giá sự chuyển hóa của một số vi chất hoặc một số yếu tố nguy cơ đối với cơ thể, ví dụ: giảm canxi máu, tăng acid uric máu, rối loạn lipid máu v.v…
2. Trong kết quả xét nghiệm máu, những chỉ số nào đáng lưu tâm nhất? Trong tổng thể bản kết quả xét nghiệm máu, mọi chi tiết đều trở nên hết sức quan trọng; lý do là vì chúng ta sẽ hết sức lưu tâm đối với những chỉ số bất thường trong lần này, đồng thời lưu tâm những kết quả bình thường lần này, nhưng lần trước lại bất thường.
Những xét nghiệm căn bản nhất nhằm đánh giá tổng quát tình trạng sức khỏe bao gồm:
- Công thức máu (thể hiện chức năng tạo máu hoặc quá trình mất máu)
- Đường huyết lúc đói (để chẩn đoán hoặc theo dõi bệnh đái tháo đường hoặc tình trạng hạ đường huyết)
- Urê, creatinin (thể hiện khái quát chức năng thận)
- Men gan (thường bao gồm: AST, ALT, GGT, nhằm đánh giá chức năng gan)
- Bilan lipid (bao gồm: Cholesterol toàn phần, Triglyceride, HDL-C, LDL-C)
- Canxi huyết (nhằm chẩn đoán bệnh tetany)
- Acid uric máu (nhằm theo dõi nguy cơ xuất hiện bệnh gút và kết quả của một chế độ ăn giảm đạm trong điều trị bệnh gút).
Những xét nghiệm quan trọng nhằm tầm soát một số bệnh nhiệt đới bao gồm:
- HBsAg (để tầm soát bệnh viêm gan vi rút B)
- Anti HCV (để tầm soát bệnh viêm gan vi rút C)
Xét nghiệm quan trọng nhằm tầm soát bệnh nhiễm vi khuẩn HP dạ dày:
Xét nghiệm HP dạ dày.
Xét nghiệm quan trọng nhằm theo dõi bệnh đái tháo đường và đánh giá nguy cơ biến chứng tim mạch của nó):
- HbA1C
- CRP.
3. Người bệnh cần lưu ý gì khi xét nghiệm máu?
Thứ nhất: Các chỉ số nói trên nên được phân tích và đánh giá bởi chính bác sĩ đang điều trị.
Lý do là vì:
(1) Theo dõi các chỉ số của cơ thể là một quá trình, chứ không phải là việc nhất thời;
(2) Nếu không đối chiếu được với các kết quả xét nghiệm của những lần trước, một bác sĩ hoàn toàn mới tiếp xúc với người bệnh sẽ dễ có những quyết định thiếu chính xác về việc thay đổi liều lượng thuốc hoặc ngừng thuốc đột ngột (cụ thể nhất là trong việc điều trị bệnh đái tháo đường type 2 và điều trị một bệnh nhiễm khuẩn mạn tính).
(3) Bác sĩ đang điều trị có lợi điểm là hiểu rõ tình trạng dinh dưỡng và các diễn biến khác của người bệnh.
Trong những tình huống mà người bệnh không thể tiếp cận được với bác sĩ đang điều trị thì một bác sĩ khác cũng có thể tham gia phân tích kết quả điều trị nhưng tuyệt đối cần phải đối chiếu với kết quả của những lần xét nghiệm trước đó.
Thứ hai: Người bệnh không nên tự phân tích và đánh giá kết quả xét nghiệm.
Lý do là vì:
(1) Các chỉ số xét nghiệm cần phải được lý giải bằng cái nhìn của một người được đào tạo bài bản, có kinh nghiệm và đang trực tiếp theo dõi, điều trị.
(2) Trong bảng kết quả xét nghiệm thường có đính kèm chỉ số xét nghiệm ở mức bình thường, (ví dụ: đường huyết lúc đói bình thường là từ 3.9 đến 6.1 mmol/L) tuy nhiên, không phải cứ ở trên mức đó thì gọi là tăng đường huyết và dưới mức đó thì gọi là hạ đường huyết.
(3) Người bệnh dễ rơi vào những phản ứng tâm lý bất lợi nếu họ liên tục quan tâm thái quá vào các chỉ số theo dõi sức khỏe của chính mình.
Thứ ba: Người bệnh phải tuân thủ theo hướng dẫn của xét nghiệm viên để bảo đảm một quy trình lấy bệnh phẩm (máu) một cách hợp lý và đúng quy cách.
Thứ tư: Định kỳ, người bệnh cần quay trở lại theo lời hẹn để tiếp tục theo dõi trong những lần tiếp theo.
Câu chuyện có liên quan:
Mới đây, một người bệnh 79 tuổi tự ý ngừng điều trị đái tháo đường type 2 trong suốt hai năm, lý do là vì đường huyết lúc đói trở về bình thường trong 4 lần theo dõi (mỗi tháng 1 lần). Khi tình cờ đến điều trị một bệnh khác, tôi đã cẩn thận cho xét nghiệm HbA1C thì kết quả cho thấy HbA1C vẫn cao (8.9%, bình thường chỉ số này là dưới 6.5%) điều đó chứng tỏ người bệnh lẽ ra cần phải được tiếp tục điều trị chứ không đủ tiêu chuẩn để ngưng thuốc. Việc người bệnh đó tự ý đọc kết quả xét nghiệm và tự ý ngưng thuốc là không nên. Kết luận: Nếu bệnh nhân tự đọc kết quả và tự quyết định về phương cách điều trị thì dễ dẫn đến những quyết định sai và do vậy bệnh dễ dẫn đến những biến chứng nghiêm trọng.
BS Trần Như Luận
