25/11/2025
CHẬM NÓI KHÔNG PHẢI LỖI CỦA MIỆNG, LƯỠI 👩⚕️
Nhiều PH nghĩ “chậm nói là do miệng, thắng lưỡi, cơ yếu”, rồi xách đứa nhỏ đi cắt thắng lưỡi rồi xem mấy clip trên mạng matxa cật lực vùng miệng mỗi ngày cho bé mau biết nói. 🥲
Nên hiểu lời nói là sản phẩm cuối cùng của cả một chuỗi hệ thống gồm:
(1) Tai (nhận) → (2) Não (xử lý – lưu trữ – lên kế hoạch) → (3) Cơ quan phát âm (thực hiện).
Chỉ cần một mắt xích trục trặc, lời nói sẽ chậm hoặc không rõ.
Nguồn vào – bước đầu tiên và quan trọng nhất
Tai phải nghe rõ – đủ – sắc bén: Trẻ phải nghe đầy đủ các âm thanh lời nói (ví dụ /m/ /b/ /t/ /s/...), phải nghe đủ lớn, không méo tiếng, phải phân biệt được âm giống nhau (ba – ma; ca – ta). Nếu tai nghe không hoàn hảo, não sẽ không có dữ liệu chuẩn để lưu trữ, trẻ không có nền tảng để bắt chước nói.
Vì vậy, đo thính lực là bước đầu tiên, bắt buộc, dù trẻ “có vẻ vẫn nghe tiếng động”. Nghe tiếng động khác với nghe rõ lời nói.
Não – trung tâm xử lý ngôn ngữ: Sau khi tai nhận được âm chuẩn, não phải làm hàng loạt việc:
- Lưu trữ thông tin âm thanh, từ vựng, cấu trúc câu. Nếu kho từ vựng hiểu ít thì không có nguyên liệu để nói.
- Lên kế hoạch vận động phát âm: Não xác định: âm cần nói là gì, đặt lưỡi ở đâu, môi bật thế nào, hơi đi ra sao
Trẻ phải lập kế hoạch trước khi miệng hoạt động.
- Kiểm soát chuỗi động tác
Khi nói, miệng, lưỡi, hàm, hơi phải phối hợp nhịp nhàng, liên tục theo kế hoạch của não.
Nếu não xử lý ngôn ngữ yếu, hoặc khả năng lập kế hoạch vận động kém (apraxia), thì miệng hoàn toàn bình thường nhưng trẻ vẫn không nói hoặc nói rất khó.
Cơ quan phát âm – chỉ là mắt xích cuối: Môi – lưỡi – hàm – hầu họng chỉ thực hiện theo kế hoạch mà não đưa xuống.
Vì vậy: Thắng lưỡi, hơi ngắn không làm trẻ mất khả năng nói, cơ miệng bình thường nhưng trẻ vẫn có thể chậm nói nếu trên não/ tai có vấn đề.
Khám OMA (oral motor exam), khám miệng không đủ để kết luận chậm nói.
🎯 Quy trình vàng khi đánh giá trẻ chậm nói
Để không bỏ sót nguyên nhân, các nước đều dùng quy trình này (và tại các bệnh viện, phòng khám nhi chuẩn cũng vậy):
- Bước 1: Đo thính lực: Kiểm tra nghe lời nói có bị giảm, méo, hay chậm đáp ứng không. Chỉ khi chắc chắn nguồn vào tốt mới được phép phân tích bước tiếp theo.
- Bước 2: Đánh giá ngôn ngữ hiểu: Trẻ hiểu được bao nhiêu từ? Hiểu trong tình huống quen thuộc hay lạ? Hiểu câu đơn hay câu phức? Khả năng làm theo chỉ dẫn?
Nếu ngôn ngữ hiểu ít, trẻ không thể nói nhiều hơn phần mình hiểu.
- Bước 3: Phân tích khả năng biểu đạt + OMA: Trẻ có kế hoạch được âm không? Có bắt chước được khẩu hình không? Chuỗi âm có mượt không? Kiểm tra môi – lưỡi – hàm – hơi .
Kết luận: Lời nói không bắt đầu từ cái miệng.
Lời nói bắt đầu từ cái tai và được vận hành bởi bộ não.
Thế cho nên, ĐỪNG CẮT THẮNG LƯỠI vô tội vạ.
Thế cho nên, ĐỪNG MATXA MIỆNG, vuốt má, bóp này kia cơ miệng của con nữa, đau giùm ạ.
CV Âm ngữ trị liệu nhi - Thanh Trinh