25/11/2025
Đường – thủ phạm thầm lặng gây béo phì và bệnh mạn tính ở trẻ em và người trẻ tuổi
Trong hơn một thập kỷ qua, tình trạng thừa cân và béo phì ở trẻ em Việt Nam gia tăng nhanh chóng, trở thành vấn đề sức khỏe cộng đồng đáng lo ngại. Theo Báo cáo Tổng điều tra Dinh dưỡng toàn quốc 2019–2020, tỷ lệ thừa cân – béo phì ở trẻ dưới 5 tuổi đạt 8,9%. Ở nhóm trẻ 5–19 tuổi, dữ liệu mới nhất của Global Obesity Observatory (World Obesity Federation, 2025) ghi nhận tỷ lệ thừa cân và béo phì đạt 19,1% (thừa cân 11,8%, béo phì 7,3%), đặc biệt ở khu vực đô thị có thể vượt 25%. Việt Nam hiện nằm trong nhóm quốc gia có tốc độ gia tăng béo phì trẻ em nhanh nhất khu vực Đông Nam Á.
Một trong những nguyên nhân chính là việc tiêu thụ quá nhiều đồ uống có đường và thực phẩm chế biến sẵn, trong khi nhận thức về tác hại của các loại “đường ẩn” trong khẩu phần hằng ngày vẫn còn hạn chế.
1. Cơ chế gây béo phì của đường
Đường trong thực phẩm gồm hai nhóm chính.
+ Đường tự do (glucose, fructose, sucrose) có trong bánh kẹo, nước ngọt, trà sữa, nước ép công nghiệp... được hấp thu rất nhanh qua ruột, làm tăng đường huyết và kích thích gan chuyển hóa thành chất béo, gây thừa năng lượng và tích mỡ nội tạng.
+ Carbohydrate phức tạp (đường đa) trong gạo, ngô, khoai, sắn, đậu và ngũ cốc được tiêu hóa chậm hơn, cung cấp năng lượng ổn định, đồng thời đi kèm chất xơ, vitamin và khoáng chất có lợi.
Cả hai nhóm đều cung cấp năng lượng (4 kcal/g), nhưng đường tự do, đặc biệt từ đồ uống có đường, là nguồn năng lượng “rỗng”, không đi kèm giá trị dinh dưỡng. Việc tiêu thụ thường xuyên các sản phẩm này làm tăng nguy cơ béo phì, tiểu đường type 2, gan nhiễm mỡ và sâu răng.
Nghiên cứu của Malik và cộng sự (2010) cho thấy, tiêu thụ đồ uống có đường thường xuyên làm tăng nguy cơ thừa cân – béo phì từ 26% đến 60%. Một lon nước ngọt 330 ml có thể chứa tới 35–45 g đường (tương đương 7–9 thìa cà phê), gần bằng lượng đường tối đa WHO khuyến nghị cho cả ngày.
2. Ảnh hưởng sức khỏe lâu dài
Thừa cân và béo phì ở trẻ em không chỉ ảnh hưởng đến thể chất và tâm lý mà còn làm tăng nguy cơ mắc các bệnh mạn tính như đái tháo đường type 2, rối loạn lipid máu, tăng huyết áp, gan nhiễm mỡ không do rượu và các bệnh tim mạch. Một số nghiên cứu còn ghi nhận chế độ ăn thừa đường kéo dài có thể làm tăng phản ứng viêm và liên quan đến sự phát triển của tế bào ung thư.
3. Hàm lượng đường khuyến nghị
Tổ chức Y tế Thế giới (WHO, 2015) khuyến nghị lượng đường tự do không vượt quá 10% tổng năng lượng khẩu phần/ngày, và giảm xuống dưới 5% sẽ có lợi hơn cho sức khỏe.
Với khẩu phần trung bình 2.000 kcal/ngày, lượng đường tự do không nên vượt 50 g/ngày (12 thìa cà phê) và tốt nhất dưới 25 g/ngày (6 thìa cà phê).
Trẻ dưới 2 tuổi không nên tiêu thụ thực phẩm hoặc đồ uống có thêm đường.
4. Biện pháp giảm tiêu thụ đường
Giảm sử dụng đồ uống có đường, thay bằng nước lọc, sữa không đường hoặc nước trái cây tươi; đọc kỹ nhãn dinh dưỡng; không dùng bánh kẹo hoặc nước ngọt làm phần thưởng cho trẻ; đồng thời tăng cường giáo dục dinh dưỡng trong trường học để hình thành thói quen ăn uống lành mạnh từ sớm.
